PSYCHOANALITYCZNE PANOPTICUM

Gdzie prowadzi nas namysł nad mową? Do teorii komunikacji? Nic bardziej mylnego! Weźmy przykład z pewnej reklamy. Oto jak Lisner zachwala swój produkt. Do sprzedawcy podchodzi niezadowolony klient i reklamuje zakup. Zamawiał frytki, a dostał rybki. Mówi do sprzedawcy: „czy widzi pan tu frytki?”. A on na to: „a jadł pan kiedyś rybki?”. Klient na to, że nie, więc sprzedawca zachęca go w taki sposób: „to dać jej szansę”. Co na to teoria komunikacji? Jeden mówi jedno, a drugi drugie. Na pytanie nie ma odpowiedzi, sprzedawca zdaje się nie rozumieć o co pyta klient. Klient chce potwierdzenia, że dostał frytki. Dostaje w odpowiedzi inne pytanie. Inne pytanie nie wprost potwierdza, że nie są to frytki i w ukryty sposób formułuje przekaz o powabności rybek, a nawet o tym, że chcą one być zjedzone.

Powie ktoś, że na komunikację składa się przekaz wprost oraz przekaz ukryty. Tyle że nie ma to żadnego znaczenia, jeśli klient nie kupi rybek. Chodzi w tym o kupienie, wydanie pieniędzy, na dodatek na to, na co nie ma ochoty klient. Mamy oto przemocowy charakter mowy, jej funkcję performatywną, mającą wywołać, doprowadzić do działania. (Nie straćmy przy tym z oka tego, że język także działa przez przemoc; np. znaczący jest obrazowany przez różnicę, [dziecko, ale nie dziadek] oraz przez zaprzeczenie [dziecko to nie ławka]; ortografia jest też przykładem przemocy języka, co łatwo dostrzec w szkole).

Celem komunikowania się nie jest porozumienie. Wykwintna intelligentia charakterystyczna dla wysublimowanej lewicy wierzy głęboko, że porozumienie jest możliwe. Trzeba tylko rozmawiać i rozmawiać, wysłuchiwać, przyjmować do wiadomości (lepiej potakiwać) i… pozostawać przy swoim zdaniu. Rozmawiać, by nic nie zmieniać. Tymczasem, im więcej się mówi, tym bardziej osiąga się nieporozumienie. By się porozumieć wystarczy minimum, czyli posłużyć się rozkazem.

Przykład rybek i frytek pokazuje, że złudzeniem jest istnienie „autentycznej” komunikacji, komunikacji między Ja i Ty. W komunikację zawsze wtrąci się obiekt. Nawet jeśli relacja z kimś nie jest przedmiotowa (nie traktuje się kogoś jako przedmiot), to pozostaje przedmiotyczna (zachodzi za pomocą przedmiotu, obiektu – teza ta jest podstawą dla teorii i praktyki object-relations). W Różowej Panterze 2 inspektor Clouseau jest instruowany w jaki sposób nie być seksistowski w stosunku do kobiet. Pytany czy rozumie o co w tym chodzi potakuje, po czym wyjaśnia, że ma nie być wszystkiego co kojarzy się…i tu dłońmi obrysowuje w powietrzu kształtną figurę kobiecą (co oczywiście oburza panią szkolącą, która stojąc przed nim nie zauważa, że jest i w szpilkach i w mini).

Pisałem w poprzednim wpisie, że zanim mowa wkroczy w świat sensu, to zajmuje się popędem, zwłaszcza jego 4 składową, celem, którym jest doświadczanie satysfakcji.  To akurat znaczące tego obszaru są wypierane, grawitując jak gdyby wokół punktu centralnego, wyparcia pierwotnego, określonego przez Freuda mianem Bejahung – afirmacji [pierwotnej]. Cóż to takiego? To to, z czym nie radzi sobie żadna wielka religia. O ile możemy sobie bez trudu wyobrazić, że każdemu urodzeniu dziecka towarzyszy sens, to nie każdemu urodzeniu towarzyszy satysfakcja (np. zwyczajna radość). Zasadniczym punktem Bejahung jest afirmacja przez Innego Realnego, Innego afirmującego zaistnienie (bycie) nowego bytu poprzez znaczące swej radości (oj maluśki, maluśki, maluśki, mój ty kartofelku słodki itp. rzewności i radości). Kontrowersje wokół aborcji z tego się biorą – rodzą się dzieci, które nikomu nie sprawiają radości.

Fundamentalną konsekwencją Bejahung jest zaistnienie metafor, ich konieczność. Skoro afirmacja [pierwotna] jest pierwotnie, ostatecznie wyparta (nie do odzyskania), to pozostaje dawać o niej znać, dawać jej wyraz w zastępstwach. Metafory są niczym innym niż takimi zastępstwami.

W kapitalnym skeczu Monty Pythona pt. Niebieska Norweska, bohater zorientował się po zakupie papugi, że kupił co prawda papugę, ale martwą. Wraca do sklepu i próbuje przekonać sprzedawcę, że kupił martwą papugę. Inaczej mówiąc, próbuje uzyskać afirmację od sprzedawcy. Oczywiście jej nie uzyskuje. W skeczu tym domaganie nabywcy kręci się wokół czegoś, co określone jest przez użycie aż 20 metafor (z czego zdołałem napisać 18). Kolejno są to: nie żyje, jest martwa, jest sztywna, zdechła, schnie, jej nie ma, nie istnieje, skrzeczy u dr.Chapmana (wersja nowa, gdy nie żył już Chapman, członek Monty Pythona), św. pamięci  papuga, walnęła w kalendarz, spoczywa w pokoju, wyciągnęła pazury, odwaliła kitę, pofrunęła do bozi, oddała ostatnie tchnienie, jej procesy metaboliczne interesują tylko robaki, wącha kwiatki od spodu, to ex-papuga.

Jak wyjaśnić mnożenie się metafor? Ich zmierzanie ku nieskończoności? Co jest istotą metafory?

KP

P.S. Waham się przed odpowiedzią na te pytania. To kolejny przykład przemocy języka i mowy. Na razie nie wiem czy będę kontynuował ten temat, czy też zajmę się lżejszym gatunkowo tematem. Chyba, że są wśród Was, czytelnicy, zainteresowani tym cyklem.

In: Sinthome | | #