PSYCHOANALITYCZNE PANOPTICUM

Na początek tego międzyczasu wezmę retoryczne pytania komentatorów. Bóg, mężczyzna, człowiek, a w sumie poza-płeć. Jeśli jest tylko takie Jedno, z którym scalenie się jest przeznaczeniem człowieka, to jest to możliwe tylko pod warunkiem anulowania różnicy między płciami – anulowania jej znaczenia, a nie jej znaku. Idea zmartwychwstania w ciałach nie dotyczy zniesienia znamion płciowości (człowiek nie zna cielesności poza znamionami płci); zniesione (związku z heglowskim aufhebung nie będę rozwijał) zostaje jej znaczenie. Dokładnie tak, jak dzieje się to w przypadku biseksualizmu – znamionom płci nie odpowiada przyporządkowanie jedno-jednoznaczne efektom orientacji seksualnej. To dlatego homoseksualizm, transeksualizm, transgenderyzm stał się sprawą polityczną. Swoje istnienie opiera się na znamionach płci, a nie na ich uporządkowaniu w sieci dyskursu. Polityczność tych zjawisk z tego się wywodzi – zakwestionowany, rozbity związek między znaczącym płci, a orientacją płciową, skutkuje donośnym domaganiem się włączenia w obowiązujący dyskurs kwestii znamion płci, pojmowanych jako czysty znaczący: „jestem mężczyzną/kobietą i już”; masz to uznać i nie zadawać głupich pytań (w tym interwencji:”przyjmuję do wiadomości pana/pani stwierdzenie, ale to mnie nie przekonuje”).

Lecz to tylko mimochód. Dziś skupię się na kwestii fantazmatu, jak się okazuje kluczowej dla recepcji psychoanalizy przez współczesność. Wezmę pod uwagę dwa filmy i opinie profesora Mikołejka, filozofa. W pewnym filmie francuskim (nie pomnę jego tytułu, bo oglądałem go bez uprzedniego planu) jest scena, w której zakochany po uszy mężczyzna dowiaduje się od swego przyjaciela, że spotkanie bohatera z jego ukochaną zostało przez niego co do szczegółów zaaranżowane. Ów przyjaciel skorzystał z wiedzy o śnie bohatera, by „ubrać” na randkę w ciemno przyjaciółkę swej sympatii. Problem w tym, że zakochany bohater spotyka się potem z ukochaną i zrywa z nią, ponieważ „to nie było przypadkowe spotkanie, a miłość zaaranżowana nie jest tym, co go interesuje”. Nie pytajcie dlaczego on to robi; odpowiedzi udzielą wam „specjaliści” od psychologii, nazywani osobami niekompetentnymi przez władze PTP, które z kolei udzielają tylko kompetentnych odpowiedzi i całkiem jawnie domagają się zapraszania do mediów tylko uznanych specjalistów (moja opinia? Żenada!). My spytamy, po co on to robi. Pytanie w takiej formie odcina kompetentnych psychologów od prestiżu budowanego na wiedzy, a akademików od chowania się za parawanem wiedzy naukowej. O co chodzi bohaterowi? Co jest ważniejsze od zakochania, ba, miłości nawet? To proste – zachowanie fantazmatu. Czym on jest? Na poziomie codziennego zachowania społecznego objawia się sztywnością przekonań, a raczej wiar, czasem, zwłaszcza przez pozytywistów zwanych uprzedzieniami lub magicznym myśleniem, co do tego, czego pragnie dany podmiot, co uważa za swą satysfakcję lub osobiste szczęście. W psychoterapii stanowi główne źródło obron, a w połączeniu z fantazmatami terapeutów przyczynia się do zaistnienia sytuacji, w której ślepy prowadzi paralityka (to w łagodnej wersji), lub do eskalowania przemocy, często zwanej dobrą wolą, w postaci: „mój fantazmat lepszy od twojego”. Scena z filmu doskonale pokazuje na czym opierają się relacje neurotyka z rzeczywistością – na narzucaniu fantazmatu rzeczywistości, na upartym dążeniu do podporządkowania rzeczywistości satysfakcji zaklętej w fantazmacie. To fantazmat odpowiada za generowanie przymusu powtarzania (ile razy bohater zerwie relację z ukochaną, gdy zorientuje się, że spotkanie nie było przypadkowe?).

W filmie „Spread” (znanym u nas jako „Amerykańskie ciacho”, czemu amerykańskie?) połowa filmu to ekspozycja fantazmatu bohatera (chodzi o „każdą kobietę można mieć i jeszcze coś z tego mieć”). Bohater ochoczo i bezbłędnie czyni sobie rzeczywistość poddaną. Do chwili, i tego dotyczy druga połowa filmu, gdy spotka dziewczynę mającą swój wariant tego samego fantazmatu. Spotyka sobowtóra w postaci kobiecej i orientuje się, że jest zbyt cienki dla niej. Skutkiem tego fantazmat się pruje, bohater doświadcza kryzysu jouissance i…miłość jest remedium. Okazuje się, że lekiem na kryzys jouissance jest miłość, czyli pytanie o Nią zadane sobie przez bohatera.

To jednak tylko filmy i pisanie o nich, bądź co bądź materii fantazmatycznej, zdaje się być czynnością pomocniczą, wręcz nauką pomocniczą filmologii i teatrologii. Dlatego nie ma dziś uznanego krytyka, który by nie przyznawał się do znajomości Lacana. Dlatego dziś wszyscy traktują film Lacanem, a teatr jeśli nie Lacanem to Hellingerem.

Lecz za psychoanalizę biorą się też filozofowie, nawet profesorowie. Przyznał się do tego Zbigniew Mikołejko w swej rozmowie z Dorotą Kowalską na temat feminizmu w Polsce (GW 2-3.III.br). Naruszył on, chcąc nie chcąc, dobre imię pani Agaty Mróz, która wiedząc, że jest śmiertelnie chora zdecydowała się urodzić dziecko. To łatwe, osoba nieżyjąca nie może bronić swego dobrego imienia. Nie to jest też przedmiotem mojej kąśliwości. Niestety, znawca psychoanalizy (i uczący o niej) powinien nie tylko wiedzieć, lecz przede wszystkim rozumieć istotę zagadnienia. Tymczasem pisze: „I niby podjęła decyzję samodzielnie,.., ale w moim odczuciu żyła pod batem dyskursu ideologicznego; nie wyobrażała sobie bowiem – nie potrafiła sobie wyobrazić – innej możliwości.”. Zdradził się pan profesor ze swego fantazmatu, na który składa się poniżanie kobiety, przebranego za pobłażliwość. „Owszem, zachowała się heroicznie, ale są rodzaje niemądrego heroizmu.” Fajnie, czyż nie tak? „Takie to czasy córeczko, tata idzie na wojnę z sowiecką swołoczą, tata musi, córeczko.” Czyżby w przypadku mężczyzn był to mądry heroizm? Snuje swe myśli autorytet dla młodych następująco: „Wyrządziła krzywdę nie tylko sobie, zabierając swoje młode życie w nicość, zadała ranę również dziecku, które będzie chowane bez matki. To straszne kalectwo.” Wieje odwagą nie zadawania sobie pytań. Czy tata idący na wojnę by zginąć, nie krzywdzi swym przeniesieniem się w nicość dziecka, jak i siebie? Czy to co robi tata jest heroizmem, a co robi mama jest głupotą? W obu przypadkach jest się pod batem dyskursu ideologicznego, panie profesorze. Lecz widocznie mężczyźni zajmują się mądrymi heroizmami, a kobiety rodzeniem dzieci i dawaniem im życia, co jest niemądrym heroizmem. Chyba dlatego niemądrym heroizmem, że dla pani Agaty Mróz, wspaniałej siatkarki, rozpoznanie białaczki nie było wyrokiem śmierci, w przeciwieństwie do profesora, który „wie”, że musiała umrzeć. Pan Mikołejko ma się za niedowiarka. Jest wprost przeciwnie, pan profesor wie co należy zrobić gdy młoda kobieta się dowiaduje, że chora jest na białaczkę; dla niego nie ma wątpliwości, że na pytanie: „urodzić czy nie urodzić dziecko” jest tylko jedna słuszna odpowiedź.

Ja jestem zawodowym niedowiarkiem, to znaczy kimś, kto nie dowierza wiedzy pana profesora; kimś kto wie, że można zdecydować tak i można zdecydować siak; i każdy wybór jest godny, albowiem jest samodzielny, i to nie na niby. Wszystko dlatego, że nie ma odpowiedzi na pytanie: „umrę czy nie umrę chorując na białaczkę?”. A propos, z punktu widzenia śmierci, w ogóle nie powinno rodzić się dzieci, ponieważ każda śmierć kogokolwiek szkodzi też jakimś ich bliskim. W liczeniu na cud jest tyle samo godności co w jakiejkowiek innej decyzji podmiotu.

I na koniec – formowanie się fantazmatu jest jedyną samodzielną decyzją podmiotu, na dodatek pochodzącą od dziecka. Jest to odpowiedź umożliwiająca trwanie w życiu, na dodatek z pewną dozą satysfakcji. I to bez pomocy mądrości pana profesora i umiejętności psychoanalityka. Jest tak dlatego, że ta odpowiedź jest dokonana bez udziału jakiegokolwiek Innego. Problemy rodzą się gdy fantazmat przestaje działać; to wtedy przychodzi się na analizę, idzie do spowiedzi, czyta filozofów, mędrców, mnichów.

Jestem za wyborem pani Agaty

KP

P.S.

Niestety nie znam tytułu filmu francuskiego, ani też nie pamiętam, na którek stacji TV go oglądałem. Temat fantazmatu będę kontynuował; tym bardziej, że coraz bardziej rozczarowywuję się do tekstów i poglądów pani Bielik-Robson. Odniosę się do jej ostatniego felietonu, skoro uważa siebie w jakimś stopniu również za znawczynię myśli Lacana.

Zważcie też na pewien szczególny zbieg okoliczności, który nie jest zbiegiem okoliczności. Losy Ashtona Kutchera, aktora grającego główną role w „Amerykańskim ciachu”, splotły się w życiu, gdy skrzyżowały się drogi jego z Demi Moore, panią starszą o circa tyle lat, co filmowa kochanka grana przez Anne Heche. To dowód, że fantazmat nie jest tylko bajką. On prowadzi ludzi przez życie, nawet jeśli są parą.

In: Sinthome | | #